Trên một bài viết đăng tải ngày 9/1, tờ The New York Times cho biết, trong khi đang nỗ lực ngăn chặn lệnh cấm hoặc buộc phải tự bán mình tại Mỹ, nền tảng mạng xã hội TikTok cũng đã phải đối mặt với nhiều cuộc chiến pháp lý tại ít nhất 20 quốc gia khác trong nhiều năm qua.

Tại Nga, TikTok bị phạt vì không gỡ bỏ nội dung bị cấm. Tại Romania, kết quả một cuộc bầu cử tổng thống đã bị hủy bỏ sau khi có lo ngại rằng ứng dụng này đã được sử dụng để lan truyền ảnh hưởng nước ngoài. Ở Albania, TikTok bị cấm trong một năm sau khi một thiếu niên bị tấn công bởi một thiếu niên khác sau cuộc tranh cãi trực tuyến.

“Hoặc TikTok bảo vệ trẻ em Albania, hoặc Albania sẽ bảo vệ con em mình khỏi TikTok”, Thủ tướng Edi Rama phát biểu trên mạng xã hội X (trước đây là Twitter). Đó chỉ là một vài diễn biến xảy ra trong tháng qua.

Tuần này, tại Mỹ – nơi có khoảng 150 triệu người sử dụng ứng dụng, TikTok và công ty mẹ Trung Quốc ByteDance đã yêu cầu Tòa án Tối cao bác bỏ luật có thể buộc ứng dụng phải bị bán lại hoặc bị cấm.

Văn phòng TikTok tại California, đang yêu cầu Tòa án Tối cao bác bỏ lệnh cấm tiềm tàng đối với ứng dụng này tại Mỹ. Ảnh The New York Times

Trong những năm gần đây, TikTok đã phải đối mặt với sự giám sát pháp lý và chính trị khắp nơi trên thế giới, đối mặt với lệnh cấm toàn phần hoặc một phần tại ít nhất 20 quốc gia. Chính phủ các nước ngày càng lo ngại về mối liên hệ của TikTok với Trung Quốc cũng như tầm ảnh hưởng rộng lớn của ứng dụng này, đặc biệt là đối với giới trẻ.

Dù vậy, TikTok vẫn giữ được sức hút mạnh mẽ. Hiện nay, hơn một tỷ người trên thế giới sử dụng ứng dụng này mỗi tháng.

Sức hút và sự lo ngại từ thuật toán của TikTok

Điểm độc đáo của TikTok nằm ở thuật toán độc quyền, liên tục đề xuất nội dung, chủ yếu là các video ngắn, nhằm giữ chân người dùng. ByteDance lần đầu tiên ứng dụng công nghệ này vào năm 2016 với Douyin – ứng dụng ‘chị em’ của TikTok tại Trung Quốc, hiện là một trong những ứng dụng phổ biến nhất tại quốc gia này và mang lại phần lớn doanh thu cho ByteDance. Nhận thấy tiềm năng toàn cầu, ByteDance đã ra mắt TikTok vào năm 2017.

Tuy nhiên, chính thuật toán này đã khiến các nhà lập pháp lo ngại. Từ Montana (Mỹ) đến New Zealand, nhiều quan chức đã cảnh báo rằng TikTok có thể được sử dụng để kích động bạo lực, lan truyền thông tin sai lệch và làm xấu đi sức khỏe tâm thần. Họ cũng lo sợ ứng dụng này có thể chia sẻ dữ liệu người dùng, như vị trí và lịch sử truy cập với chính phủ Trung Quốc.

“Giới trẻ cần được bảo vệ khỏi những cạm bẫy đáng sợ của thuật toán”, Thủ tướng Rama nhấn mạnh.

Đáp lại, TikTok khẳng định những lo ngại trên là phóng đại. Trong một tuyên bố, công ty cho biết đã có các đội ngũ chuyên trách để đối phó với các chiến dịch ảnh hưởng, và họ công khai kết quả làm việc này. TikTok cũng nhấn mạnh rằng thuật toán của họ được thiết kế để “duy trì tính trung lập nội dung”, xếp hạng video dựa trên mức độ quan tâm mà người dùng thể hiện.

Công ty cũng cho biết ByteDance hiện chủ yếu thuộc sở hữu của các nhà đầu tư toàn cầu. Dù vậy, chính phủ Trung Quốc đã tuyên bố quyền phản đối bất kỳ thương vụ bán nào liên quan đến TikTok.

Khi các công ty Trung Quốc khác tìm cách mở rộng hoạt động ra quốc tế, TikTok đã trở thành cả một hình mẫu lẫn bài học cảnh báo. Ứng dụng này chứng minh rằng các loại hình giải trí mới được phổ biến đầu tiên tại Trung Quốc hoàn toàn có thể gây tiếng vang trên toàn cầu. Nhưng đồng thời, TikTok cũng tạo tiền lệ cho phản ứng dữ dội nhắm vào các ứng dụng khác từ Trung Quốc như Temu và Shein.

“Giờ đây, dường như mọi doanh nhân Trung Quốc đều cần có bằng về khoa học chính trị hoặc quan hệ quốc tế để có thể định hướng tương lai của mình”, Kevin Xu, nhà sáng lập quỹ đầu tư Interconnected Capital tại Mỹ nhận định.

Ông Shou Chew – Giám đốc điều hành TikTok tại Singapore đã điều trần trước Quốc hội Mỹ vào tháng 3/2023 về vấn đề bảo mật của ứng dụng. Ảnh: The New York Times

Các công ty khác có sản phẩm internet toàn cầu như Meta hay Google, cũng phải đối mặt với sự giám sát trên toàn thế giới, Jianggan Li – CEO của Momentum Works (Singapore) cho biết. “Tuy nhiên, do là các công ty Mỹ, họ không phải đối diện với sự ngờ vực như cách TikTok phải chịu từ các chính trị gia và cơ quan quản lý tại phương Tây”, ông Li nói thêm.

Từ những lo ngại về an ninh, quyền riêng tư cho đến vấn đề tác động xã hội, TikTok đã trở thành tâm điểm của các cuộc tranh luận và biện pháp mạnh mẽ trên toàn cầu. Tương lai của ứng dụng này, không chỉ ở Mỹ mà còn ở nhiều quốc gia khác, vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức lớn.

Một số nước đã cấm TikTok

Một lệnh cấm tại Mỹ có thể khiến TikTok mất đi một trong những thị trường quan trọng nhất của mình. Tuy nhiên, ứng dụng này đã từng trải qua việc mất thị trường lớn nhất khi Chính phủ Ấn Độ ban hành lệnh cấm vào năm 2020. Lệnh cấm được đưa ra sau khi xung đột địa chính trị kéo dài giữa Ấn Độ và Trung Quốc leo thang, dẫn đến các vụ giao tranh bằng tay không giữa các binh sĩ tại khu vực biên giới chung của hai quốc gia.

Theo đó, TikTok nhanh chóng biến mất khỏi các cửa hàng ứng dụng và trang web của nó bị chặn, buộc những nhà sáng tạo nội dung từng kiếm sống trên ứng dụng này phải tìm cách xây dựng lại khán giả trên các nền tảng khác. Một số ứng dụng thay thế nội địa đã xuất hiện, nhưng các tập đoàn công nghệ Mỹ mới là bên hưởng lợi lớn nhất. Hiện tại, các mạng xã hội như YouTube và Instagram đều có số lượng người dùng tại Ấn Độ gấp đôi so với tại Mỹ.

Tại Nepal, quốc gia láng giềng của Ấn Độ, TikTok từng bị cấm gần một năm do không kiểm soát nội dung mà chính phủ cho là phát ngôn thù hận, làm xáo trộn “hòa hợp xã hội”. Tuy nhiên, lệnh cấm này đã được dỡ bỏ vào tháng 8/2023 khi Thủ tướng K.P. Sharma Oli đảm nhiệm cương vị lãnh đạo chính phủ lần thứ tư.

Phạt tiền và ràng buộc hợp tác tại Nga, Indonesia

Tại Nga, chính phủ nước này đã nhiều lần phạt TikTok vì cho phép lưu hành nội dung vi phạm các quy tắc kiểm duyệt của quốc gia, bao gồm những chủ đề nhạy cảm như giới tính, tình dục và nữ quyền. Hai khoản phạt gần đây nhất, được các tòa án Nga đưa ra trong vòng sáu tháng qua có tổng trị giá khoảng 90.000 USD.

Tại Indonesia, TikTok đặt nhiều kỳ vọng vào dịch vụ mua sắm trực tuyến như một nguồn thu mới. Quốc gia đông dân nhất Đông Nam Á này hiện có lượng người dùng TikTok gần ngang bằng với Mỹ. Tuy nhiên, vào năm 2023, chính phủ Indonesia đã ban hành một luật buộc TikTok phải đóng cửa dịch vụ mua sắm trực tuyến chỉ trong vài ngày.

TikTok Shop chỉ có thể hoạt động trở lại sau khi hợp nhất với Tokopedia, công ty thương mại điện tử lớn nhất Indonesia. Dù nhiều chủ cửa hàng gặp khó khăn trong việc xây dựng lại khách hàng, TikTok vẫn nhận được lợi ích từ thương vụ này: Quyền truy cập vào mạng lưới giao hàng và dịch vụ hậu cần được thiết kế để vận chuyển hàng hóa qua 17.000 hòn đảo của Indonesia.

TikTok bị cấm trên thiết bị di động do chính phủ cấp

Một số chính phủ đang tìm cách cân bằng giữa lo ngại về an ninh của TikTok và quyền tự do ngôn luận.

Theo đó, Đài Loan (Trung Quốc) đã cấm ứng dụng này trên các thiết bị của chính phủ từ năm 2019. Tuy nhiên, các quan chức tại đây cho biết họ không có ý định ban hành lệnh cấm toàn diện, nhằm tránh hạn chế văn hóa tranh luận công khai của người dân Đài Loan (Trung Quốc). Các quốc gia khác như Anh, Úc, Pháp, cũng như Ủy ban châu Âu và Quốc hội New Zealand cũng đã áp dụng cách tiếp cận tương tự.

Tại Canada, TikTok đã bị cấm trên thiết bị di động do chính phủ cấp trước đó. Đến tháng 11/2023, chính phủ Canada yêu cầu TikTok đóng cửa văn phòng tại quốc gia này với lý do lo ngại an ninh quốc gia từ ByteDance, công ty mẹ của TikTok.

Trong các tài liệu nộp lên tòa án Canada tháng trước để phản đối lệnh cấm, TikTok cho rằng chính phủ Canada đã yêu cầu công ty trì hoãn việc hoàn thiện giấy tờ quá hạn cho đến khi Mỹ đưa ra quyết định cuối cùng về cách tiếp cận với TikTok.